معماری دوره ی
تیموری
در دهه 770/1370
آخرین بازماندگان ایلخانیان در ایران از بین رفتند، اما قدرت جدیدی در آسیای میانه
ظاهر شد که سنت و قدرت بازماندگان چنگیز خان را در دشتهای اوراسیا احیا کرد.
تیمور که در غرب
به تیمور لنگ معروف است، سرکرده یکی از قبایل بود که سازمان بندی و تشکیلات قبیله
ای خویش را به یک امپراتوری جهانی مبدل کرد. شهرهای بزرگ سلسله تیموری در آسیای
میانه و افغانستان، شهر سبز، سمرقند، بخارا و هرات از کانونهای هنر و فرهنگ
برشمرده می شدند و نمادی از عظمت قدرت تیموری بودند.
معماری این دوره
را تقریبا می توان به چهار مقطع تقسیم کرد:
عمارتهای دوره
تیمور ( سلطنت در 782-808/ 1370- 1405 )، عمارتهای دوره شاهرخ پسر تیمور (
سلطنت در 1405- 1447 )، و همسر او گوهرشاد، ابنیه دوره سلطان حسین بایقرا ( سلطنت
در 873- 911/ 1470- 1506 ) و مشاور و دیوانسالار او علیشیر نوایی، و ابنیه
ترکمانان رقبای تیموریان در غرب ایران، یعنی قراقویونلوها ( 873- 885/ 1380-1468
)و آق قویونلوها ( 780- 914/ 1378- 1508)
نخستین اقدام
معماری تیمور، تبدیل زادگاهش به پایتخت بود. او این شهر را شهر سبز نامید. از کاخ
او در اینجا که آق سرای نامیده می شد، تنها مدخل فروریخته ای باقی مانده است. این
مدخل مرکب از یک ایوان غول پیکر با پهنای 22 متر است که با ستونهایی آن را در میان
گرفته است. این مدخل با کاشیهای زیبایی تزیین یافته است: سطوح وسیعی از آن با آجر
معرق پوشیده شده، در حالی که در سطوح کوچکتر قابهایی از کاشی چند رنگ به کار رفته
و امضای محمد یوسف تبریزی را بر خود دارد.
از بناهای دیگری
که توسط تیمور ایجاد شد، آرامگاه عظیمی است که بر روی مزار صوفی معروف، شیخ احمد
یسوی ایجاد شد. یسی که امروزه در قزاقستان به شهر ترکستان معروف است، واحه ای بر
سر راه جاده تجاری شمال تاشکند بود. احمد که از مریدان صوفی بزرگ بخارا شیخ یوسف
همذانی بود، طریقت یسوی را بوجود آورد و مقبره او زیارتگاه آسیای میانه و ولگا
گردید.
این بنا شکل
مستطیل دارد، با مساحت 5/65 در 5/46 متر و دیوارهای بیرونی آن با کتیبه هایی
از آجر معرق تزیین یافته است. درهای چوبی محکوک و کنده کاری شده به یک اتاق مربع
شکل منتهی می شود که با گنبد مقرنسی به ارتفاع ایوان ورودی پوشیده شده است. محور
میانی به خود مقبره متصل می شود که از دیوار پشتی ساختمان بیرون آمده و با یک
طاقگان مقرنسی خیره کننده پوشیده شده و دارای گنبدی خربزه ای شکل با کاشیهای آبی
است.
ادامه مطلب ...